راهکارهای برای موفقیت پایدار در کسب و کارهای خانوادگی

محمد زینلی


بر اساس اطلاعات اعلام شده در اتحاد کسب‌وکار خانوادگی[1] آمریکا تنها 30٪ از کل مشاغل خانوادگی به نسل دوم انتقال می‌یابند، تنها 12٪ به نسل سوم و تنها 3٪ در نسل چهارم یا بعد از آن زنده می‌مانند.

 ازآنجایی‌که اکثر کسب‌وکارها کسب‌وکارهای خانوادگی هستند (برخی تخمین می‌زنند که ۹۰ درصد کسب‌وکارهای آمریکایی متعلق به خانواده یا تحت کنترل هستند)، دلایل این افت شدید پس از اولین نسل تأسیس چیست؟

متأسفانه، هیچ پاسخ ساده‌ای وجود ندارد؛ اگر به‌عنوان مالک، بنیان‌گذار یا متولی یک کسب‌وکار خانوادگی دلایل مشترک مربوط به شکست یا موفقیت تجاری را مطالعه کنید، می‌توان محیطی که منجر به ایجاد مشکلات در کسب‌وکار خانوادگی را شناسایی کرده و مسیر راه‌اندازی یا نگهداری کسب‌وکار خانوادگی خود را مشخص کنید. 

یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت ارتباط است. ایجاد روش‌های واضح و منظم ارتباط در کسب‌وکارهای خانوادگی ضروری است. ارتباط باید باز، مکرر و صادقانه باشد. همچنین، باید سیاست‌هایی وجود داشته باشد که این اطمینان ایجاد شود که هر یک از اعضای کسب‌وکار می‌توانند ایده‌های خود را ارائه داده و توسط رهبران کسب‌وکار به‌درستی موردتوجه قرار گرفته و یا به عبارتی حس ارزشمند بودن پیشنهاد (ایده) در آنها متبلور گردد.

برای جذب اعضا یا منابع انسانی (خانوادگی) در کسب‌وکار باید یک هدف مشترک وجود داشته باشد. اگر یکی از اعضا معتقد است که شرکت باید به بخش خاصی از جمعیت خدمات ارائه دهد و فرد دیگری فکر می‌کند که آنها باید به بخش دیگری خدمات ارائه دهند، یک دعوای درونی که فقط به مختل کردن مأموریت واقعی کسب‌وکار کمک می‌کند به وجود می‌آید. اگر در همه بخش‌های کسب‌وکار، چشم‌انداز و مأموریت روشن نشود، مدیریت در یک جنگ طناب‌کشی بدون برنده گرفتار خواهد شد.

عامل مهم دیگری که باید به‌عنوان یک رهبر کسب‌وکار خانوادگی به‌خاطر بسپارید این است که اگرچه باید با شرکت خود مانند یک تجارت خانوادگی و تحت مدیریت رفتار کنید، اما نقطه‌ای در چرخه رشد وجود دارد که برخی از آنها حاصل ورودی‌های خارجی (محیط بیرونی) در کسب‌وکار است. در این حالت با تبدیل‌شدن کسب‌وکار به یک نهاد بزرگ‌تر و شاید جهانی، مشارکت کارشناسان کسب‌وکار بیش‌ازپیش ضروری می‌شود.

جو اشمیدر[2] در کتاب «نوآوری در کسب‌وکار خانوادگی: موفقیت در طول نسل‌ها» عنوان می‌کند: «در بیشتر موارد، اعضای خانواده، تا زمانی که به بهترین نحو و با ترکیبی از مالکیت خانوادگی و حرفه‌ای اداره شوند؛ رهبران عملیاتی کسب‌وکار باقی می‌مانند.» به عبارتی موفقیت کسب‌وکار به طور مستقیم با رفاه خانواده و رفاه اقتصادی خانواده ارتباط مستقیم با موفقیت کسب‌وکار دارد.

در یک کسب‌وکار خانوادگی باید نسبت به روابط متقابل بین اعضای خانواده حساس بود. روابط تجاری باید به‌صورت مکتوب مشخص گردیده و نقش‌ها و مسئولیت‌ها باید تقسیم و به طور شفاف تعریف شوند تا مالکان و سایر کارکنان در یک موقعیت مبهم و سردرگم قرار نگیرند. به‌عنوان‌مثال، فقط به این دلیل که شما یک مدیر اجرایی از خانواده مؤسس هستید، به این معنی نیست که می‌توانید به طور تصادفی کارکنانی را که مستقیماً در حوزه کاری شما نیستند، تنبیه کنید. این امر فقط منجر به عصبانیت کارمند و مدیر واقعی او خواهد شد.

یک استراتژی موفق برای بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی این است که نسل‌های (فرزندان و نوه‌ها) که تمایل به پیوستن به کسب‌وکار را دارند، از تجربه فعالیت در کسب‌وکار بیرونی نیز برخوردار شوند. این موضوع ضمن بهره‌مند شدن از دانش در محیط‌های کاری دیگر، روش‌های جایگزین کار، مدیریت و تولید محصولات و خدمات را به آنها نشان می‌دهد. 

متأسفانه، با وجود بهترین نیت‌ها، بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی در نهایت شکست می‌خورند. عمده‌ترین دلایل شکست آنها، به دودسته دلایل خانوادگی و دلایل تجاری تقسیم می‌شوند. این دلایل هم باعث تضعیف رهبران موفق نسل اول و هم جانشینی مداوم نسل‌های آینده می‌شود.

دلایل تجاری شامل پذیرش بیش از حد ریسک، استراتژی‌های تجاری منسوخ شده و مدیریت ضعیف کسب‌وکار و دلایل خانوادگی شامل مشکلاتی از قبیل پویایی خانواده، برنامه‌ریزی جانشین‌پروری ناکافی، و اهداف نامتناسب سهام‌داران می‌باشند.[3]

وقتی صحبت از یک کسب‌وکار خانوادگی موفق به میان می‌آید، مرزبندی بین اعضای خانواده و با کارمندان بسیار مهم است. جنبه ضروری دیگر رفتار منصفانه با همه آنهاست. مهم‌تر از همه، عدم اعطای موقعیت‌های شغلی برای بستگانی که شرایط موردنیاز شرکت را ندارند. این کار که به‌نوعی "همدردی خانوادگی" است، در نهایت به هیچ‌کس کمکی نخواهد کرد.

در نهایت اگر می‌خواهید یک کسب‌وکار خانوادگی موفق و پایدار داشته باشید و بتوانید آن را به نسل‌های منتقل کنید، باید یک برنامه جانشینی صحیح ایجاد کنید، به همه نسل‌های حاضر در کسب‌وکار توجه کرده و این موضوع را درک کنید که اتحاد خانواده مهم‌تر از سود است.

منبع :  Forbes Magazine

[1] Family Business Alliance

[2] Joe Schmider

[3] جورج ایزاک(George Isaac) کتاب " تجارت شما، خانواده شما، میراث شما: ایجاد یک کسب و کار خانوادگی چند نسل ماندگار است"